Thị trường - Hà Nội Phố

Trại Tiên Ngư trên bờ sông Tô Lịch có từ đời xa xưa; trại đó ở vào giữa khoảng một bên là phường Đông Hà, một bên là phường Vĩnh Thái; dân trị Tiên Ngư làm nghề đánh cá và bán cá. Trại tiên ngư sau có tên là thôn Đông Thuận. Đình thôn Đông Thuận (nay là số nhà 27 Hàng Cá), tên thông thường là đình Hàng Cá, thờ Lý Tiến một vị tướng thời Hùng Vương có công đánh giặc xâm lược phương Bắc. Xưa kia, khi còn chưa lấp sông Tô Lịch, nơi đây gần cửa sông nên là nơi tập trung bán cá, gọi tên là trại Tiền Ngư (cá tươi). Phố này gần khu chợ Đồng Xuân. Phố được xây dựng trên nền đất xưa thuộc thôn Đồng Thuận, tổng Hậu Túc (sau đổi là tổng Đồng Xuân), huyện Thọ Xương. Ngày nay còn ngôi đình thôn Đồng Thuận cũ (ở chỗ nhà số 27) cũng còn gọi là đình Hàng Cá.

Góc Phố Hàng Cá

Theo truyền thuyết, Lý Tiến, một trong những anh hùng chống ngoại xâm đời Hùng Vương thứ 6 đi đánh giặc Ân, bị trọng thương đã gắng gượng về tới quê nhà mới ngã xuống. Chỗ đó trở thành nấm mộ và sau này được lập đi đình thờ ở thông Đồng Thuận. Khi Pháp mở đường phố mới, đây chỉ còn cái hậu cung sót lại.

Thời kỳ 1920 - 1935 phố Hàng Cá cũng như một số phố nhỏ khác trong khu vực Cửa Đông không có vị trí buôn bán ở phố chính, nên không có mấy nhà mở cửa hãng buôn bán hoặc sản xuất; Hàng Cá chỉ có một nhà sản xuất hương nén. Nhà cửa ở trong phố này là nhà của gia đình công chức dùng để ở hoặc cho thuê thì người thuê cũng là giới viên chức đi làm các sở công tư, vợ ở nhà hay có sạp hàng nhỏ trong chợ Đông Xuân. Đến thời kỳ buôn bán phát đạt, nhiều người phất mạnh những năm 1938 - 1942, năm Tàu Nhật chiến tranh, ở bên ta nhiều người gặp dịp “phe phẩy” làm giàu nhanh chóng bằng những món hàng chợ đen tơ, sợi, đồng sắt...Giá nhà đất trong phố tăng vọt. Nhà đất ở Hàng Cá cũng trở nên quý giá và thuộc về tay những thương gia lắm tiền hoặc bọn quan lại biết cách làm giàu. Họ mua nhà cũ, bỏ tiền ra xây lại theo kiểu hiện đại cao đẹp, chủ yếu là để ở (nhà Quảng Tiến con Quảng Đồng ích, số 36 - nhà Dương Văn Dư số 16).

Thời Pháp thuộc phố đã có tên là phố Hàng Cá, dịch theo tiếng Pháp là Poissonnerrie, từ sau 1945, phố chính thức lấy tên Hàng Cá.

Phố Hàng Cá gồm hai đoạn. Đầu tiên là đoạn giáp phố Hàng Đường. Kế đó là đoạn phố từ ngã tư Chả Cá đến ngã tư phố Lò Rèn. Thời kì 1920 - 1935, phố Hàng Cá cũng như nhiều phố ở Cửa Đông đều không buôn bán sầm uất nên rất ít nhà mở cửa hàng. Các nhà trong phố chủ yếu là của các gia đình công chức đi làm hay là chủ các cửa hàng buôn bán nhỏ trong chợ Đồng Xuân.

Tên một phố dài 404m đi từ phố Phan Đình Phùng chỗ vườn hoa Hàng Đậu, ngã ba Hàng Lược, cắt Hàng Mã, nơi rẽ của phố Hàng Chai, nối tiếp với phố Hàng Gà, thuộc quận Hoàn Kiếm.

Góc Phố Hàng Cót

Phố này được xây dựng trên nền đất xưa vốn thuộc thôn Tân Lập - Tân Khai, tổng Tiền Túc (sau đổi là tổng Thuận Mỹ). Theo bia đặt ở chùa Thái Cam, số nhà 76A phố Hàng Gà, thì thôn này lập từ năm 1822.


Phố Hàng Cót có nhiều nhà làm nghề đan cót bán; người đan cót làm việc ở ngoài vỉa hè. Thời Pháp thuộc gọi là phố Tacu (Rue Takou). Từ sau 1945, tên phố được chính thức gọi là Hàng Cót cho đến nay, vì nơi đây vào cuối thế kỷ XIX đầu thế kỷ XX có nhiều nhà dân đan cót, buôn bán cót.

Phố Hàng Cót được mở mang từ thập niên ba mươi, bốn mươi; nhiều nhà kiểu mới to đẹp bắt đầu được xây dựng ở đây. Đường xe điện Kim Liên - Yên Phụ đặt năm 1935 đi qua Hàng Gà - Hàng Cót lên Hàng Than.

Ngày nay phố này không còn bán mặt hàng này nữa... Các cửa hàng trong phố chỉ là những cửa hàng xén lặt vặt phục vụ những cái cần thiết hàng ngày cho người trong phố, khách mua hàng chỉ mấy bước chân là vào đến chợ để mua sắm có đầy đủ hơn. Người thuê nhà ở Hàng Cót đa số cũng chỉ là công chức, nhân viên sở tư.

Phố xưa thuộc phường Hà Khẩu (còn gọi là Giang Khẩu), tổng Hữu Túc, huyện Thọ Xương, nơi cửa sông Tô Lịch đổ vào sông Hồng. Đến thế kỉ 19, người Hoa Quảng Đông từ khu vực phố Hàng Ngang mở rộng đến tận đây, và dần dần thao túng cả phố. Hội quán Quảng Đông lập tại phố này. Trước kia trên phố, cạnh đền Bạch Mã có chợ Bạch Mã, sau chợ này cùng với chợ Cầu Đông dồn về chợ Đồng Xuân.

Một Hàng Buồm xưa

Thời Pháp thuộc, phố có tên tiếng Pháp là “Rue des Voiles”, dịch ra tiếng Việt là phố Hàng Buồm. Sau 1954, phố chính thức được gọi tên là phố Hàng Buồm.


Phố Hàng Buồm xưa chuyên bán các loại buồm. Đó là buồm được may bằng vải hay đan bằng cói dùng cho thuyền bè. Sản phẩm xưa kia của phố là các loại bị, túi, vỉ buồm, chiếu buồm... đan bằng mây, cói. Nguyên liệu được các thuyền chở vào tận sát phố, và cũng các thuyền ấy chở sản phẩm đi các khu vực khác. Sau người Hoa chiếm lĩnh phố thì các mặt hàng này dần biến mất. Hoa Kiều mở nhiều hiệu ăn ở phố này.

Theo các tài liệu còn lưu lại thì sự có mặt của Hoa thương ở Hàng Buồm bắt đầu từ rất sớm và có lẽ từ thế kỉ thứ 19 phố này đã trở thành một phố Tàu. Từ khi người Pháp đặt chân đến Hà Nội năm 1872 thì Hàng Buồm đã rất đông Hoa Kiều và có nhà Hội Quản. Thời kì này, nhiều lái buôn người Hoa cũng đã bất chấp luật pháp của triều đình, lén buôn bán với các lái buôn Pháp và có người còn làm nội gián. Vì thế, những năm biến động từ 1873 - 1882, Hà Nội xảy ra nhiều cuộc chiến, thành trì 2 lần bị hạ, các phố đều bị đốt phá, cướp bóc, riêng khu người Hoa ở phố Hàng Ngang, Hàng Buồm thì vẫn giữ được cảnh ồn ào, đông vui của một phố chợ. Ở phố Hàng Buồm thời kì này còn có cổng dựng chắc chắn ở đầu phố, có người canh gác ban đêm. Trong thời kì đầu này, Pháp vẫn chưa xây dựng được công trình kiến trúc nào nên đã sử dụng Hội Quản Hàng Buồm làm chỗ hội họp, tiếp tân khi có đại lễ. Giai đoạn này, các thương nhân Hoa Kiều làm giàu nhanh chóng và tập trung ngày càng đông ở các phố này, người Việt ở phố đã dần dọn nhà sang các phố khác, biến Hàng Buồm thành một "phố khách" với những cửa hàng buôn bán của người Hoa giàu có, phát đạt.

Và Hàng Buồm ngày nay

Ngày nay trên phố có nhiều cửa hàng bán bánh kẹo, hạt dưa hạt bí các loại, phong phú đa dạng. Cùng với đó là các loại rượu bia, nước giải khát. Các dịp Tết và Trung thu, nơi đây rất tấp nập. Và trên phố Hàng Buồm vẫn còn nhiều di tích tôn giáo cũng như di tích cách mạng: Ngôi đền Bạch Mã nổi tiếng nằm ở số nhà 76, Đền thờ thần Long Đỗ, là trấn phương Đông của kinh thành Thăng Long xưa, Đền Bạch Mã là công trình kiến trúc khá lớn, quy hoạch theo chiều sâu, bắt đầu từ phố Hàng Buồm đến phố Ngõ Gạch, xây dựng theo hướng Đông Nam, sát hè phố Hàng Buồm. Ngoài ra, trên phố Hàng Buồm còn có ngôi đình Tử Dương nằm ở nhà số 8, dân gian vẫn gọi là đình Hàng Thịt vì do phường Hàng Thịt gốc ở làng Kim Ngưu, huyện Văn Giang, tỉnh Hưng Yên ra Thăng Long hành nghề lập nên.

Trong thời kỳ kháng chiến chống Pháp, đặc biệt là những ngày đầu Toàn quốc kháng chiến, Hàng Buồm nằm ở trung tâm Liên khu I. Do Ủy ban Kháng chiến Liên khu cho phép các cửa hàng buôn bán của Hoa Kiều được tự do mở cửa nên phố này là nơi duy nhất ở Hà Nội có các hoạt động dịch vụ nhộn nhịp. Một trong hai trạm quân y của Liên khu I cũng được đặt ở số 26 Hàng Buồm. Hàng Buồm là con phố giữ được vẻ sầm uất lâu bền nhất qua những thử thách lịch sử. Ngay trong thời kỳ 60 ngày đêm mở đầu kháng chiến chống Pháp đây là khu vực được cả hai bên lâm trận đều chừa ra làm nơi"phi chiến địa".

Phố Hàng Gai nằm ở thôn Cổ Vũ xưa. Nó là một đoạn của con đường đi từ Bờ Hồ đến Cửa Nam qua Hàng Bông.

Phố Hàng Gai ngay nay

Phố Hàng Gai dài 253 m, bắt đầu từ phố Hàng Đào đến phố Hàng Bông. Xưa kia, đoạn từ Hàng Đào đến Tố Tịch là phố Hàng Tiện. Lúc đó người làng Nhị Khê (Thường Tín, Hà Tây) đã mang nghề tiện gỗ ra đây lập nghiệp. Những chiếc máy tiện thô sơ, hoạt động bằng sức đạp của đôi chân, mãi sau này mới có mô tô điện. Sản phẩm làm ra là những chiếc mâm gỗ, ống hương, bàn tròn, đài rượu, song cửa....


Đoạn còn lại của phố Hàng Gai lại chuyên bán dây đai, dây thừng bằng gai nên có tên là phố Hàng Gai. Một số người ở làng Liễu Tràng tỉnh Hải Dương mang nghề khắc gỗ ván inä ra đây cùng nhau lập những xưởng in. Cuối thế kỷ 19, một số nhà xuất bản ra đời như Tự văn đường tàng bản, Quán văn đường tàng bản ở đây. Thời kỳ thực dân Pháp chiếm Hà Nội, chúng lấy nhà số 80 Hàng Gai làm nhà công sứ. Số nhà 79 trở thành Nha Kinh lược Bắc Kỳ. Khi ấy, những nhà in như Đông Kinh ở số 82, Ngô Tử Hạ ở số 101 đã có những công nghệ mới in chữ quốc ngữ, lấn lướt các nhà in tàng bản. Một số tiệm tạp hoá, hiệu kính thuốc... cũng lần lượt mở ra trên phố.

Hàng Gai xưa

Thời chống Mỹ, người phố Hàng Gai đa số đi làm ở cơ quan Nhà nứơc, các chủ cửa hàng vào công tư hợp doanh. Kiểu buôn bán tư thương bị mặc cảm trong xã hội. Lúc ấy mọi nhu cầu sinh hoạt của người dân hầu như do 4 cửa hàng quốc doanh nằm trên phố cung cấp. Những năm tháng này cũng có một vài của hàng hợp tác xã, tư nhân được nhiều người Hà Nội nhớ đến như hiệu ảnh Tam Anh, Núi Điện, HTX khắc dấu Tinh Hoa, cửa hàng cà phê Giảng. Những năm 80 của thế kỷ trước, thị trường hàng thêu ren, tơ lụa, bắt đầu xuất hiện và ngày càng nhiều những mặt hàng như khăn trải bàn, khăn ăn, khăn trải giường.... trắng muốt với nhiều hình thêu phong phú. Các làng nghề thủ công như La Khê, La Cả, Quất Động, Vạn Phúc, Bưởi, Làng Mỗ... thoả sức thi tài, tạo ra nhiều mẫu mãâ, kiểu dáng, chủng loại hàng thêu, hàng tơ lụa. Trong các của hàng trưng bày la liệt những chiếc áo dài truyền thống, duyên dáng, dịu dàng. Những lô quần áo lễ hội sang trọng, lịch sự cùng những chiếc váy đủ màu sắc, kiểu dáng hấp dẫn du khách. Phố Hàng Gai cổ kính còn được biết đến là một phố "vǎn nhã". Nghề bán sách lúc thịnh nhất, có lẽ không bao giờ có đến mười hàng, cứ xem tên các hiệu trên các sách còn lại thì biết. Nhưng ở gần suốt phố là những người không nhiều thì ít có dính dáng đế nghề in và bán sách. Phố được tiếng là một "phố vǎn học".

Còn ngày nay, khắp phố Hàng Gai đều bán hàng lụa tơ tằm. Sầm uất và đầy sắc màu, phố Hàng Gai không biết tự bao giờ đã trở thành “phố tơ lụa” của Hà Nội với những cửa hàng bán sản phẩm tơ lụa san sát, làm nên một nét đặc trưng cho phố phường Hà Nội. Tơ lụa Vạn Phúc được đem từ Hà Đông ra trưng bày khắp các cửa hàng mặt phố Hàng Gai, góp cho kinh kỳ những nét riêng biệt của 36 phố phường. Hàng Gai trở thành điểm đến không thể bỏ qua của các du khách nước ngoài tới Hà Nội. Không đơn giản chỉ là việc bán mua, mà khách đến các cửa hàng tơ lụa trên Hàng Gai còn để thăm quan, chiêm ngưỡng sự diệu kỳ của tự nhiên kết hợp với sự khéo léo của người thợ dệt hòa nhịp trong từng áng lụa mỏng manh óng ánh. Tuyến phố hàng tơ lụa hình thành đảm bảo hơn 70% đơn vị chuyên doanh hàng tơ lụa, số còn lại kinh doanh hàng hóa dịch vụ liên quan đến tơ lụa. Tại đây không chỉ kinh doanh mà còn quảng bá du lịch, khôi phục phố nghề.

Khu phố cổ đang tận dụng cơ hội phát triển kinh tế và đón nhận một lượng khách du lịch rất lớn, vì thế việc khôi phục và bảo tồn phố nghề là một việc làm rất ý nghĩa đối với Hà Nội và là hoạt động thiết thực chào đón Đại lễ 1.000 năm Thăng Long - Hà Nội.

Hàng Đậu là một đường phố khá quan trọng, đi từ trên đê Yên Phụ, tức là bờ sông Bến Nứa, vào đến ngã năm đầu Hàng Than – Hàng Giấy - Quan Thánh - Hàng Cót.

Phố Hàng Đậu là một yếu hầu của Hà Nội, dẫn đến cả một vùng bao la phía Đông và Đông Bắc bên kia sông Nhĩ Hà. Thời ấy, ngã tư Hàng Đậu – Nguyễn Thiếp (thường đọc nhầm là Nguyễn Thiệp) là cửa ô Phúc Lâm (không phải ô Phúc Lâm phía sau) vì đây là đất thuộc các thôn Phúc Lâm, Nghĩa Hưng của tổng Tiền Túc và Hậu Túc (sau là tổng Đồng Xuân) huyện Thọ Xương.

Tháp nước Hàng Đậu

Hàng Đậu, dưới thời Nguyễn (thế kỷ 19) được coi như đường ranh giới giữa hai khu Cửa Bắc và Cửa Đông. Chỗ đất đó thuộc về hai thôn Phúc Lâm và Nghĩa Lộc đều của huyện Thọ Xương; còn quãng phía bắc giáp với thôn Hoà Giai và Yên Thuận lại theo về huyện Vĩnh Thuận, tổng Yên Thành.


Sở dĩ gọi là Hàng Đậu vì ở đường phố đó, những ngày phiên chợ, người nông thôn ngoại thành gánh các thứ đậu tụ tập bán ở hai bên vỉa hè: đậu xanh, đen, trắng, đậu nành...và người trong những ngõ quanh đấy mua về chế biến làm đậu phụ, ngân giá đỗ.

Thời Pháp thuộc, gọi là “Phố các hạt”, ngụ ý là các hạt đậu. Sau Cách mạng tháng Tám 1945, chính quyền ta khôi phục lại tên gọi cổ truyền.

- Phố Hàng Đậu nay không ai buôn bán đậu mà phần lớn là buôn bán lốp ôtô, sửa chữa và bán phụ tùng ôtô, xe máy, là một phố tiếp khách đầu tiên khi khách tiếp xúc với Hà Nội, khi vừa rời khỏi cây cầu Long Biên hai mươi nhịp. Ngày nay phố Hàng Đậu kinh doanh nhiều mặt hàng: Tân dược, điện thoại di động, có cả một ngân hàng Bắc Á và khá nhiều hàng bán cá cảnh, bể cá các loại.

Phố Chợ Gạo" dài 75m, đi từ đường Trần Nhật Duật đến phố Đào Duy Từ.

Đây nguyên là cửa sông Tô Lịch nhập vào sông Hồng, bến sông có tên là Giáp Giang Nguyên (nguồn sông) thuộc thôn Hương Nghĩa, tổng Tả Túc (sau đổi là tổng Phúc Lâm) huyện Thọ Xương cũ. Đoạn cuối sông Tô Lịch đó được lấp bằng vào khoảng cuối những năm thập niên chín mươi thế kỷ 19 (bản đồ Hà Nội năm 1890 còn vẽ sông Tô Lịch).

Góc Phố Chơ Gạo xưa

Ngày khi chưa lấp sông Tô Lịch, trên bờ sông là nơi tụ tập những hàng bán gạo. Ban đầu chỗ sông lấp này còn là một bãi trống rộng, trở thành nơi tập trung những người buôn bán ngũ cốc do thuyền các nơi chở đến đậu ở chỗ cửa sông cũ, trước kia cũng đã là một chợ thóc gạo. Sau khi thực dân Pháp lấp sông Tô Lịch, chúng xây tại đây một cầu chợ chuyên doanh về gạo thóc, do đó "Chợ Gạo" thành tên phố.


Người Pháp sau khi lấp sông, đặt tên cho bãi trống họp chợ buôn bán thóc gạo này là Place du Commerce (Quảng trường Thương mại). chung quanh là khu phố Hoa kiều có nghề cân đong và xay xát gạo, xuất cảng gạo, nên chợ gạo nhanh chóng sầm uất. Người ta dựng một cầu chợ khá rộng lợp tôn, không có tường, để mọi người tránh mưa nắng. Một hàng cây phượng vĩ được trồng ở hè đường Clémenceau (Trần Nhật Duật) cho bóng mát, mùa hè hoa nở đỏ ối. Tên phố Chợ Gạo được đặt từ sau Cách Mạng Tháng Tám năm 1945.

Phố Chợ Gạo ngày nay

Dãy phố phía Bắc: đầu phố là Trường Ke, tường bên chiếm một quãng dài; tiếp đến một loạt mấy ngôi nhà nhỏ hai tầng có vẻ mới làm, của những gia đình buôn bán gạo (từ số 2 đến số 8); rồi đến khu đất đình Hương Nghĩa. Dãy phố Nam chợ Gạo là một kho lớn chứa gạo, mặt chính quay ra phố Đào Duy Từ.

Chợ Gạo là một phố nhỏ ít nhà, nhưng là một địa điểm buôn bán sầm uất, bên trong lại thông với Hàng Buồm, nên có đông người dựa vào đây sinh sống: phu khuân vác gạo và hàng hoá khác cho các cửa hiệu bên Hàng Buồm - Đào Duy Từ; họ là dân trú ngụ ở ngoài bãi sông hoặc từ các làng ngoại ô vào, một số khá đông là phu người Hoa kiều thì ở trong các ngõ Sầm Công; Lataste (Hàng Giấy), Galet (Lương Ngọc Quyến). Những người đàn bà đáo để kiếm ăn bằng nghề hàng xáo.

Hàng Gà là một phố thuộc quận Hoàn Kiếm, Hà Nội. Phố dài 228m, đi từ phố Hàng Mã tới phố Bát Đàn.

Phố này được xây dựng trên nền đất xưa thuộc thôn Tân Lập - Tân Khai, tổng Tiền Túc (sau đổi là Tổng Thuận Mỹ), huyện Thọ Xương. Hiện nay đình của thôn Tân Khai ở số nhà 44 Hàng Vải. Còn chùa của thôn Tân Khai ở số nhà 16A Hàng Gà, dân chúng vẫn quen là chùa Thái Can, được xây năm 1822.

Một bức ảnh chụp phố Hàng Gà xưa

Về tên phố, ban đầu các giấy tờ hành chính đều viết là phố Tân Khai, vì con đường đi qua đất thôn này, nhưng nhân dân lại quen gọi tách riêng đoạn giáp Bát Đàn và Cửa Đông là phố Thuốc Nam, và đoạn bên trên tiếp với Hàng Cót là phố Hàng Gà. Thời Pháp thuộc gọi là phố Thiên Tân (Rue Tien Tsin), để kỷ niệm hiệp ước Thiên Tân ký giữa Pháp và nhà Thanh năm 1885, nhưng dân chúng vẫn quen gọi là phố Hàng Gà Cửa Đông. Tên này được xác định chính thức năm 1945.


Còn tên Hàng Gà là vì ở đoạn phố này có những nhà chuyên buôn bán gia cầm: gà vịt, ngan ngỗn, gà tây, chim bồ câu, họ tập trung ở bên trên chùa Thái Cam tiện lối ra chợ Đông Thành, Cầu Đông. Những nhà bán gà không mở cửa hàng; họ bán hàng ở trong nhà, có những chiếc lồng to nhốt hàng năm sáu chục con gà vịt. Khách quen đến mua tận nhà, và hàng còn đem bán trong các chợ khu Cửa Đông; còn một cách nữa là xách đi bán rong các phố, vào các nhà, vào các tiệm ăn là khách hàng quen. Hàng Gà nằm trong hệ thống giao thông huyết mạch của thành phố. Những năm chống mỹ cứu nước, một số nhà buôn bán vào công tư hợp doanh. Xưởng bánh kẹo hà nội nằm trên mặt bằng cửa hàng phúc hòa hưng. một số cửa hàng mậu dịch quốc doanh được mở ra, phục vụ dân sinh.

Các nhà trong phố Hàng Gà thường sâu, đông hộ, một tầng, ẩm thấp, ngách đi nhỏ, chật hẹp. Đa số dân trên phố là những người lao động làm công nhân nhà máy, xí nghiệp, hợp tác xã tiểu thủ công...

Giờ đây, phố Hàng Gà đã mang một diện mạo mới, là một trong 10 phố cổ có mặt hàng chuyên doanh.

Từ một phố cổ lao động lam lũ, Hàng Gà thật sự đã có những bước chuyển biến mạnh mẽ. Người dân trong phố đã nâng cao chất lượng sinh hoạt hàng ngày, hòa nhịp cùng với diện mạo khang trang, lịch sự của một phố kinh doanh năng động.